Żywność i dostęp do niej były od wieków wręcz obsesją wielu kultur i narodów. Żywność to moda, biznes, przemysł, przyjemność i sztuka. Żywność to również media, nauka i opieka zdrowotna. Z perspektywy mieszkańców rozwiniętej części globu zaczynamy coraz lepiej zdawać sobie sprawę ze znaczenia pożywienia, nie tylko w kontekście własnego zdrowia, ale i równowagi całej planety.
Globalny system zaopatrzenia w żywność jest oparty na regionalnie asymetrycznej podaży i sile nabywczej, co od dekad prowadzi do destabilizacji rynku i niejednokrotnie niepokojów społecznych. Mimo to popyt na żywność ciągle rośnie i nie jest to tylko spowodowane wzrostem liczby ludności. Negatywny wpływ na produkcję i dystrybucję mają również inne, bezpośrednie czynniki takie jak kaskadowe oddziaływania klimatu, niedoboru zasobów, zwiększona toksyczność i erozja gleb, niedostatek słodkiej wody oraz działania geopolityczne – szczególnie wojen.
W dobie wzmożonych konfliktów zbrojnych temat dostępności i produkcji rolno-spożywczej staje się dominującym tematem.
Sekretarz Generalny ONZ Antonio Guterres wymienił konflikty zbrojne od Jemenu, Syrii, Myanmaru, Subsaharyjską Afrykę po Haiti, „a teraz wojnę na Ukrainie – która jest katastrofą wstrząsającą fundamentami porządku międzynarodowego, przekraczającą granice i powodującą gwałtowny wzrost cen żywności, paliwa i nawozów, co oznacza katastrofę dla krajów rozwijających się”. To skutki krótko- i średnioterminowe. Co jednak z długofalowym wpływem na cały ekosystem globalnych dostaw żywności? Jak bardzo są one determinowane poprzez katastroficzny wpływ na środowisko naturalne: od zanieczyszczenia powietrza przez emisję płonących złóż paliw, degradację lasów, niszczenia systemów nawadniających na kontaminacji gleby metalami ciężkimi kończąc? W samej Francji istnieją tak zwane zone rouge – regiony rolnicze, do dzisiaj walczące z negatywnymi skutkami wywołanymi przez I wojnę światową. Trwające konflikty zbrojne odpowiadają w chwili obecnej za wyłączenie kilkuset tysięcy hektarów ziemi uprawnej na nie zdefiniowanie długi okres.
Nasz obecny system nie jest zrównoważony, cytując dalej przemówienie Sekretarza Generalnego ONZ: „zagraża on pokojowi i bezpieczeństwu naszej planety”.
Zrównoważony rozwój, jako właściwość systemu, jest i musi być otwarty na interakcję z otoczeniem i to równomiernie we wszystkich swoich obszarach: środowiskowym, społecznym i gospodarczym. Tym samym zrównoważony system żywnościowy, który zapewnia stabilny dostęp wyżywienia dla wszystkich musi opierać się na tych samych filarach. Można osiągnąć to przez zrównoważone metody produkcji i konsumpcji oraz rozwiązania zainspirowane naturą. “Wojna o naszą planetę musi się zakończyć, a systemy żywnościowe mogą nam pomóc w budowaniu tego pokoju”.
Ostatnie 300 lat historii świata pokazuje, że największe zmiany socjo-ekonomiczne i geopolityczne następowały w wyniku wielkich rewolucji: rolniczej w XVIII wieku i przemysłowej w XIX wieku. Te miały również bezpośredni wpływ na skokowy wzrost populacji. Silna korelacja wzrostu popytu i wzrostu populacji jest nie tylko oczywista, ale od połowy XXtego wieku jest kluczowym czynnikiem wpływu środowiskowego.
Dla utrzymania równowagi bez zapożyczania się na koszt przyszłych pokoleń potrzebujemy kolejnej rewolucji - rewolucji zrównoważonych wymagań konsumenckich.
To konsument decyduje o produktach, które są dostępne na rynku, stąd stanowczy głos wymagający transparentności pochodzenia i formy handlu surowcami, energochłonności, długości życia i form recyclingu w końcu życia produktu musi być coraz głośniejszy. Każdy z nas, indywidualnych konsumentów ma realny wpływ na zachowania łańcuchów dostaw, a te wpływają bezpośrednio na doktryny gospodarcze i polityczne.
Projektowanie zrównoważonych łańcuchów dostaw rozpoczyna się z chwilą projektowania produktu, na początku jego cyklu życia. Stąd nieoceniony jest aspekt designu nie tylko jako odpowiedzi na wymagania stawiane przez konsumentów, ale także jak potencjalnie podstawowej siły pomagającą determinować ich nowe zachowania. Zrównoważony łańcuch dostaw żywności musi stać się niezawodny i odporny poprzez swoją przejrzystość w procesach wyboru i pochodzenia surowca, procesach produkcji i dystrybucji.
Zrównoważony łańcuch dostaw to źródło nie tylko bezpiecznej żywności, ale wsparcie żywotności i różnorodności społeczności lokalnych, zapewnia im trwałe źródła utrzymania dzięki przestrzeganiu praw człowieka i zasad uczciwego handlu. Ponadto wpływa pozytywnie na środowisko poprzez zachowanie dostępności zasobów i minimalizację nakładów. Bezpieczeństwo światowej infrastruktury systemu żywności jest niewątpliwie obarczone wieloma zagrożeniami i wielkim ryzykiem, jednak w swojej kompleksowości stwarza też spektakularne możliwości dla ludzkiej kreatywności i technologicznej sprawczości.
Autorka: Katarzyna Geiger.