Nadszedł czas na rozwiązania zdecydowane i wprowadzane teraz, a ponadto rozwiązania, które są:

- prawdziwe, a nie pozorne;

- przynoszące znaczącą, a nie znikomą poprawę sytuacji;

- oferujące redukcję powstawania plastikowych odpadów opakowaniowych i w ten sposób przyczyniające się do ochrony środowiska, ale jednocześnie oferujące też wartość dla klientów i dla firm.

Gospodarka o obiegu zamkniętym (z ang. circular economy) to kierunek wyznaczony przez Unię Europejską i zgodny z dążeniem do neutralności klimatycznej. Priorytetami GOZ powinniśmy się więc kierować także w obszarze opakowań. W Polsce znaczenie GOZ często jest spłycane i sprowadzane do gospodarki odpadami, z lepiej niż obecnie działającym recyklingiem. Jest to błędem. Gospodarka o obiegu zamkniętym to dużo więcej niż recykling. To nowe podejście i nowe modele biznesowe. Dlatego też w tym artykule chciałabym się skupić na rozwiązaniach innych niż recykling.

Trzy priorytety GOZ sformułowane przez Fundację Ellen MacArthur to:

- projektowanie w sposób eliminujący zanieczyszczenia i odpady;

- utrzymywanie materiałów i produktów w obiegu na jak najdłużej (zachowując możliwie jak największą wartość);

- tworzenie systemów umożliwiających regenerację środowiska naturalnego.

W bardzo przystępny i sympatyczny sposób koncepcja GOZ przedstawiona jest w języku angielskim w tej animacji:

tej animacji.

Chcąc zastosować zasady GOZ w opakowaniach musimy spojrzeć na problem u źródła. Źródłem problemu są w dużej mierze ogromne (i nadal rosnące) ilości jednorazowych opakowań plastikowych wprowadzanych na rynek. Ponad jedna trzecia tych opakowań trafia do środowiska naturalnego[1]. Musimy dostrzec absurd wykorzystania bardzo trwałego tworzywa do bardzo krótkiego użycia.

Często słysząc hasło „opakowania i GOZ” automatycznie myślimy o projektowaniu w sposób umożliwiający recykling. Recykling jest elementem rozwiązania, ale nie tu powinniśmy zaczynać proces innowacji dotyczących opakowań.

W zamian, powinniśmy spojrzeć na trzy strategie, w takiej oto kolejności:

Eliminacja

Ponowne użycie

Cyrkulacja (poprzez recykling lub kompostowanie)

Ponadto kluczowe jest, by patrzeć holistycznie na produkt, opakowanie i model biznesowy, a nie by skupiać się jedynie na opakowaniu. Jeżeli chcesz w Twojej firmie na poważnie podejść do zmian w obszarze opakowań, na spotkanie w tym temacie zaproś różnorodną grupę z przedstawicielami różnych działów.

Przykładowo wiele firm dokonało zmian polegających na przejściu z produktów płynnych do produktów w formie stałej – to automatycznie umożliwiło zmiany i innowacje dot. opakowania.

- środki czystości: tabletki zamiast płynów - Everdrop

- żywność: mleko roślinne w formie pasty - JOI

- make-up: podkład w formie stałej - LUSH

Nie da się osiągnąć gospodarki o obiegu zamkniętym w obszarze tworzyw sztucznych bez zastosowania eliminacji. Już teraz widzimy, że recykling nie nadąża za tempem wzrostu ilości generowanych przez nas odpadów. W skali globalnej recyklingowi poddawane jest jedynie 14% odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych.[2] Szacunki wskazują, że bez podjęcia znaczących zmian, do 2040 roku ilość odpadów z plastiku zostanie podwojona, zaś wyciek tych odpadów do oceanu potroi się. [3]

Każdy z nas mógłby podać przykłady zbędnych opakowań, bądź zbędnych elementów jakiegoś opakowania.

opakowanie wysyłkowe, znacznie większe od jego zawartości;

produkt kosmetyczny czy żywnościowy, który opakowany jest kilkukrotnie tylko po to, by uzyskać efekty dekoracyjności czy luksusowości;

wielopaki, czyli opakowane w folię kilka produktów, które sprzedawane są w specjalnej, niższej cenie;

i wiele, wiele innych.

Opakowania, które nie pełnią żadnych kluczowych funkcji mogą zostać wyeliminowane. Tam, gdzie chcemy zachować pewne funkcje, możemy zastosować innowację, która wypełni funkcję ale sprawi że opakowanie będzie zbędne. Przykładem takiego rozwiązania jest Apeel: jest to aplikowana w formie sprayu „dodatkowa skórka” wydłużająca świeżość warzyw i owoców, a jednocześnie nie mająca negatywnego wpływu dzięki w pełni roślinnemu składowi.

Jeżeli eliminacja nie jest możliwa, powinniśmy rozważyć innowacje umożliwiające zastosowanie opakowania wielorazowego. W ostatnich dwóch latach pojawiła się duża ilość start-upów oferujących wielorazowe rozwiązania. Temat nie umknął uwadze wielkich koncernów, które także rozpoczęły programy pilotażowe z wykorzystaniem wielorazowych opakowań. To, czego teraz potrzebujemy, to przejście od pilotaży do zastosowania masowego, tak by opcje wielorazowe był łatwo dostępne i wygodne.

Duże wsparcie dla rozwiązań wielorazowych pojawiło się w zmianach prawnych wprowadzonych niedawno we Francji, gdzie od 2023 roku restauracje typu fast food nie będą mogły serwować jedzenia w jednorazowych opakowaniach klientom, którzy kupują, by zjeść na miejscu. Zmiany prawne postępują też w Niemczech, gdzie od 2023 roku sprzedający napoje czy jedzenie na wynos (z pewnymi wyjątkami), oprócz opakowań jednorazowych będą mieli obowiązek zaoferowania klientom także opcji wielorazowej.

Wyobraź sobie dzień, który rozpoczynasz kupując kawę lub świeżo wyciskany sok w wielorazowym kubku z kaucją, takim jak UrCup czy Take!Cup. Po pracy, w drodze do domu odbierasz z paczkomatu przesyłkę w wielorazowym opakowaniu, takim jak Packoorang. Rozpakowujesz i od razu zwracasz opakowanie do paczkomatu – nawet nie zanosisz go do domu, nie mówiąc już o zapełnianiu nim twojego kosza na śmieci. Wstepujesz jeszcze do drogerii i z nalewaka takiego jak te produkowane przez Swapp! czy przez Cosmetomat napełniasz wielorazową butelkę twoim ulubionym płynem pod prysznic, bo akurat zostało go już w domu mało. Jesteś zmęczony, a wiesz, że twoja lodówka jest pusta, więc poprzez aplikację w telefonie zamawiasz jedzenie w lokalnej indyjskiej knajpce i wybierasz dostawę w kaucjowanych opakowaniach zwrotnych takich jak VYTAL czy Rebowl. Następnego dnia robisz na zapas zakupy kilku gotowych potraw takich jak np. Vegevek – też w zwrotnych opakowaniach z kaucją. Historię moglibyśmy kontynuować..

Czy potrafisz sobie wyobrazić taką rzeczywistość? Bo ona jest na wyciągnięcie ręki, zaś część ludzi już ją współtworzy, a firmy działające na rzecz tej transformacji zarabiają przy tym pieniądze. Szacuje się, że w skali globalnej, zastąpienie jedynie 20% plastikowych opakowań jednorazowych wielorazowymi alternatywami prezentuje szansę biznesową wartą 10 miliardów dolarów.[4]

 Jeżeli tylko twoja firma poważnie, z kreatywnością i determinacją podejdzie do implementowania strategii ponownego użycia przy projektowaniu Waszych usług i produktów Wy także możecie mieć ogromny wkład do tego, by kultura jednorazowości ustąpiła miejsca dobrze zaprojektowanym systemom rozwiązań wielorazowych.

Jeżeli nie da się zastosować ani strategii eliminacji, ani strategii ponownego użycia, to dopiero wtedy powinniśmy pochylić się nad strategią cyrkulacji – czy to drogą recyklingu czy też kompostowania. Tak jak wspomniałam, ta strategia nie jest punktem ciężkości tego artykułu, ale przypomnę tylko, że w procesie projektowania z myślą o recyklingu czy kompostowaniu kluczowe będzie pozyskanie rzetelnych informacji związanych z dostępną w danym kraju infrastrukturą. Bardzo ważna jest więc współpraca z sektorami zajmującymi się zbiórką i przetwarzaniem odpadów, tak by to, co zaprojektujemy, nie nadawało się jedynie do recyklingu czy kompostowania w teorii ale faktycznie trafiało we właściwe miejsca, gdzie procesy te mogą się odbyć w sposób skuteczny i opłacalny.

Przejście w obrębie opakowań na rozwiązania cyrkularne, a więc zgodne z założeniami gospodarki o obiegu zamkniętym jest koniecznością, jeżeli chcemy zmienić nasz obecny kurs wskazujący dalsze pogarszanie stanu środowiska naturalnego na kierunek gwarantujący poprawę i regenerację ekosystemów. Implementacja rozwiązań zgodnych z GOZ niesie za sobą różnego rodzaju wyzwania. Jednym z kluczowych, acz nieczęsto omawianych, są kwestie dotyczące marketingu. Opakowania pełnią w dzisiejszych czasach bardzo dużą rolę promocyjną i sprzedażową. Stąd też innowacje w zakresie opakowań, obok innowacji związanych z samych produktem i modelem biznesowym, wymagają także nowego podejścia do marketingu.

Kto podejmie się tych wyzwań? Tylko firmy, które są odważne, odpowiedzialne, zdeterminowane, by być częścią rozwiązania, a nie częścią problemu i które jednocześnie dostrzegają szanse rozwoju biznesowego jakie przedstawia gospodarka o obiegu zamkniętym.

Czy Twoja firma zalicza się do tego grona?

Autorka: Anna Desogus, Circular Together
Artykuł powstał w ramach DtB Summit 2021 

[1] The New Plastics Economy — Rethinking the future of plastics, 2016, World Economic Forum, Ellen MacArthur Foundation and McKinsey & Company

[2] The New Plastics Economy — Rethinking the future of plastics, 2016, World Economic Forum, Ellen MacArthur Foundation and McKinsey & Company.

[3] Breaking the plastic wave; A Comprehensive Assessment of Pathways towards Stopping Ocean Plastic Pollution, 2020, The Pew Charitable Trusts, Washington D.C.

[4] Reuse – Rethinking packaging, 2016, Ellen MacArthur Foundation.